Afaan Oromoo

**Afaan Oromoo**
Maqaa Uumamaa	Afaan Oromoo
Biyyaalee	Itoophiyaa, Keeniyaa, Somaaliyaa, Jibuutii, fi biyyoota alaa
Lakkoofsa Dubbattootaa	Miliyoona 40 – 50 ol (2023)
Naannoo	Afrikaa Bahaa fi Hoorn Afrikaa
Gosoota Afaaniitiin	Afro-Aasiyaa → Kuushii → Kuushii Giddugaleessaa
Qubee	Qubee Laatiin, duraan Barreeffama Arabiffaa
Sadarkaa	Afaan hojii mootummaa Naannoo Oromiyaa, afaan hojii federaalaa (kutaa)
Koodii ISO	ISO 639-1: om; ISO 639-2/3: orm
Glottolog	orom1260

Afaan Oromoo

Afaan Oromoo afaan Kuushii keessaa isa guddaa fi afaanota Afrikaa keessatti hedduu dubbatamu keessaa isa tokko. Afaan kana ummata Oromoo fi ummattoota biro biratti namoota miliyoona 40 ol ta'an biratti dubbatama. Afaan Oromoo afaan hojii mootummaa Naannoo Oromiyaa fi kutaa afaanota hojii mootummaa federaalaa Itoophiyaa keessaa tokko ta'eera.

Seenaa

Afaan Oromoo afaan Kuushii Giddugaleessaa keessaa tokko yoo ta'u, seenaa afaanota Afrikaa keessatti iddoo olaanaa qaba. Akka seenaa oral Oromootti, afaan kanaan faaruuwwan, sirboonni, seerota Gadaa fi aadaa hedduun darbee darbee dhalootaan turaa dhufeera.

Barreeffamni Afaan Oromoo yeroo jalqabaaf waggoota 1800 keessa, kitaaba faaruu fi Macaafa Qulqulluu keessatti barreeffamee ture. Duraan barreeffama Arabiffaa fayyadamaa ture. Ergasii bara 1991 as ammoo qubee Laatiin sirna barreeffamaa ta'eera.

Naannoo fi Tamsa’insa Afaan Oromoo

Afaan Oromoo bal’inaan Naannoo Oromiyaa keessatti dubbatama. Akkasumas:

Naannoo Amaaraa (Walloo)
Naannoo Beniishaangul-Gumuz
Naannoo Somaalee fi Hararii
Keeniyaa Kibbaa fi Dhihaa
Somaaliyaa Lixaa fi Jibuutii
Biyyoota alaa – (Ameerikaa, Jarman, Noorweeyii, fi biyya Arabaa keessatti baqattoota biratti)

Qubee fi Barreeffama

Afaan Oromoo barreeffama durii Arabiffaa irratti hunda'e (Warraaqaa) fayyadamaa ture. Bara 1991 asitti, qubeen Laatiin (qubee 33) sirna barreeffamaa afaan kanaa ta'eera.

Qubee Afaan Oromoo: A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S Sh T U V W X Y Z

Caasaa Afaanii

Afaan Oromoo sirna jechootaa ijaaruu fi himoota ijaaruu kan qabuudha. Afaan kana keessatti:

Gaalee (suffix) garaagarummaa hiika fidu
Jechoonni liqii afaanota ollaa irraa fudhataman jiru (Amaraa, Somaalee, Ingiliffaa)
Jechoota sagaleen garaa garaa ta’an (morphophonemic variations) ni agarsiisa

Gosa Afaan Oromoo

Gosoota guguddoo lama qaba:

Afaan Oromoo Dhihaa (Wallaggaa, Jimmaa, Booranaa, Gujii)
Afaan Oromoo Bahaa (Harargee, Arsii, Shawaa Bahaa)

Afaan Oromoo fi Barnoota

Afaan Oromoo sadarkaa barnootaa keessatti, afaan hojii mootummaafi afaan barnootaa ta'uun beekkamtii argateera. Kitaabni barnootaa sadarkaa ijoollee irraa kaasee hanga yuunivarsiitii guutummaan Afaan Oromoo irratti ijaarameera.

Afaan Oromoo fi Miidiyaalee Afaan Oromoo

Afaan Oromoo miidiyaa keessatti bal’inaan fayyadamaa jira. Erga bara 1991 asitti, afaan kanaan miidiyaaleen mootummaa, dhuunfaa fi addunyaa dijitaalaa hedduun hojiirra oolaniiru. Miidiyaaleen kunneen uummata Oromoo keessatti odeeffannoo, tamsaasa, aadaa fi barnoota tamsaasan.

1. Miidiyaalee Mootummaa Naannoo Oromiyaa

TV Oromiyaa – Tamsaasa viidiyoo afaan Oromoo kan mootummaa Naannoo Oromiyaa.
Raadiyoo Oromiyaa – Tamsaasa sagaleetiin sab-qunnamtii uummataa Oromiyaa.
Raadiyoo Oromiyaa FM – Tamsaasa FM magaalaa fi baadiyyaa naannicha keessatti.

2. Miidiyaalee Idil-Addunyaa Afaan Oromoo irratti hojjetan

BBC Afaan Oromoo – Miidiyaa addunyaa beekamaa kan odeeffannoo, xiinxalaa fi haala yeroo irratti fuuleffatu.
VOA Afaan Oromoo – Sagalee Ameerikaa irraa kan tamsa’uu, odeeffannoo fi gaaffii fi deebii.
DW Afaan Oromoo – Deutsche Welle, Raadiyoo Jarman irraa afaan Oromoo irratti hojjetu.

3. Miidiyaalee Dhuunfaa fi Marsariitiiwwan Oromoo

Oromia Broadcasting Network (OBN) – Tamsaasa mootummaa waliigalaa Itoophiyaa fi Oromiyaa.
OBN Afaan Oromoo YouTube – Viidiyoo aadaa, siyaasa, fi haala yeroo.
Arraata Oromoo, OBS Studio, Oromp3.com fi biroo – Fayyadamtoota dhuunfaa irraa bahan, sirba, podcast, fi odeeffannoo.

4. Miidiyaa Hawaasummaa irratti Afaan Oromoo

Afaan Oromoo miidiyaa hawaasummaa irratti baay’ee cimaa ta'ee tajaajilamaa jira. Fakkeenyaaf:

**YouTube** irratti viidiyoonni Afaan Oromoo dubbisan: faaruu, barnoota, waltajjii marii, xiinxalaa
**Facebook** – Fuulaalee akka "Oromia Today", "Fayyaa Oromoo", "Biyya Koo" fi kanneen biroo
**Telegram** – Kutaalee (channels) fi garee (groups) afaan Oromoo irratti hojjatan baay’inaan jiru
**TikTok fi Instagram** – Sirboota, odeeffannoo gabaabaa fi bashannanaa Afaan Oromoo irratti

5. Miidiyaa Dijitaalaa fi Adooleessa Afaan Oromoo

Afaan Oromoo sirna dijitaalaa keessatti ni fayyada:

**Google Translate** keessatti afaan hojii ta’eera
**App Afaan Oromoo**: Afaan Oromo Dictionary, Keyboard Afaan Oromoo, fi barnoota Afaan Oromoo
**Podcast Afaan Oromoo**: Sagaleen Gadaa, Hiriyoota Afaan Oromoo, fi BBC Afaan Oromoo Podcast

6. Miidiyaa Barnootaa fi Qorannoo

**Madda Walaabuu Press** – Kitaabota barnoota Afaan Oromoo maxxansu
**Yuunivarsiitii Oromoo** (Jimmaa, Amboo, Wallaggaa) – Sagantaa barnootaa fi miidiyaa yuunivarsiitii

Galmee

Afaan Oromoo fi Teknoolojii

Afaan Oromoo addunyaa dijitaalaa keessatti dabalamaa jira:

Afaan hojii Google Translate keessatti jira
App, keyboard, fi softiweeroonni Afaan Oromoo irratti ijaaramaa jiru
NLP (Natural Language Processing) irratti qorannoo gaggeeffamaa jiru

Jechoota Afaan Oromoo Fakkenyaa

Ani mana deemaa jira. (I am going home.)
Ati bareedduu dha. (You are beautiful.)
Isaan nyaata nyaatu. (They are eating food.)

Afaan Oromoo fi Sirna Gadaa

Afaan Oromoo seenaa fi aadaa Gadaa waliin walitti hidhata cimaa qaba. Jechoota akka:

Gadaa – Sirna bulchiinsaa Oromoo
Ayyaana – Ilaalcha yeroo fi amantii
Waaqaa – Waaqa tokkicha Oromoo biratti kabajamu

Iddoowwan Alaa Afaan Oromoo Argamu

Wabii

Gragg, Gene B. (1976). Oromo Dictionary and Grammar
Heine, Bernd (1981). The Non-Bantu Languages of Kenya
Zelealem Leyew (2003). Sociolinguistic Survey of the Oromo Language
Ethnologue – Oromo
UNESCO Reports on Indigenous Languages

Gosa

Gosa:Afaanota Kuushii Gosa:Afaanota Itoophiyaa Gosa:Afaanota Afrikaa