Biqilaa

Wikipedia irraa

Biqiltoonni lubbu qabeeyyii lubbiyyedduu ta’anii qophifa gaggeessaniidha. Biqiltootaa cichaa lubbiyyoo seeluloosii irraa ijaarame qabu. dibamagarrissa waan qabaniif adeemsa qophifaan nyaata isaanii qopheeffatu. Kanaafuu, qopheessitoota (awutootiroofota) jedhamu.Isaanis Lubbu qabeeyyii mootummaa biqiltoota umaniiidha.Fakkeenya biqiltootaa kan ta’an moosii, liivarwoortii, kaarrolee, gurbii, mukkeen gurguddoo akka: birbirsa, waddeessa, Ejarsaa, baddeessaa; Midhaan akka garbu, qamadii, Xaafii fi kan kana fakkaataniidha.


Rammaddii Xinjiree[gulaali | lakkaddaa gulaali]

Seenaa rammadii[gulaali | lakkaddaa gulaali]

Aristootil lubbu qabeeyyii hunda biqiltootaa fi bineensota gidduutti qoode. Mootummaan biqiltootaa yeroo ammaa sirna ammayyaa ramaddii keessatti mootummoota keessaa isa tokkodha. Aristootil biqiltoonni akka kannen hin sochonee jedheen. Sirna Kaaroolos Liinaas keessatti gareen kun mootummaa biqiltootaa (afaan Laatiin: Vegetabilia) achiis (afaan Laatiin: Plantae) jedhamee kan waamamu yoo ta’u, bineensonni ammoo naannoo mootummaa biraa kan Liinaas mootummaa bineeldoota jedhee waamu qabatanii turan, garuu yeroo sanaa kaasee garagarummaan mootummaa biqiltootaa  kessaatti mul’atee gareewwan biqiltoota dhugaa wajjin wal hin qabanne of keessaa qaba.Kanaaf yeroo muraasa booda fangasii fi gareewwan saaphaphuu mootummaa biqiltootaa irraa adda baafamanii mootummaa adda ta’etti galfaman. Haa ta’u malee, fangasii fi saaphaphuu ammallee amaloota niqilootaa hedduu akka qaban ilaalama.

Ramadii Ammayyaa[gulaali | lakkaddaa gulaali]

Murna Roomaa Mana jireenyaa Garaagarummaa dhuunfaa Lakkoofsa sanyii
Biqiltoota Gaafukkee Antooserootofaayitaa Idil-addunyaa Duukaa gaanfa malee dhalate, gaanfa hin qabne 100-300+ ta'a
saaphuyyee/waabara Bryophyta Idil-addunyaa Perpetual damee hin qabne duke interest, hundee hin qabne Gara bara 12000
Saphaphuu bishaa qulqulluu Charophyta Bishaan soogidda hin qabne Gara 1000
saaphaphuu Magariisa Chlorophyta Idil-addunyaa Gara 7000
Saayikaadoofaayitaa Cycadophyta Chaarjiiwwan Sanyii duwwaa, gubbaan baala lamaa 100-200 ta’a
Ginkoofaayitaa Ginkgophyta Chaayinaa Muka sanyii duwwaa 1 qofa
Saaphaphuu Cuqulissa Glaucophyta Bishaan soogidda hin qabne 13. 13.
Neetoofaayitaa Gneetoofaayitaa Biyyoota tokko tokko Muka sanyii hin qabne, mukaa 70. 70.
Ulsaaphuyyee/waabara Lycophyta Idil-addunyaa Taableetii shenda tokko qofa 1290 irratti
Biqiloota Daraaraa Maagnooliyoofaayitaa Idil-addunyaa Daraaraa, firii, baala mukaa 300,000 ta'a
Geeshee tiruu Hepatophyta Idil-addunyaa Dhala duukaa bara baraa, damee hin qabne ; Gogaa hin qabdu Gara 9000
Geeda biilalaawaaSany-qulloo Pinophyta
  • gymnosperm

Coniferophyta

Idil-addunyaa Sanyii midhaanii, muka shendama 629 irratti kan argamu
Karroolee Monilophyta Idil-addunyaa Qoricha seeliin daddarbu inni jalqabaa, shendama Gara 9000
Saaphaphuu Diimaa Roodoofaayitaa Idil-addunyaa Gara 7000
Waliigala: 14