Seenaa Itoophiyaa Sirrii

Seenaa Itoophiyaa kana dura barreeffamee jiru keessatti baay'een isaa seenaa dogoggorsaa fi sobaa ta'uun isaa keessuma yeroo ammaa sabaa fi sablammii Itoophiyaa biratti waanuma beekamedha.

Kanaaf haala armaan gadiin dhiyeessineerra.

Kutaa 1^ffaa

Itoophiyaa biyyi jedhamtu kun umrii baay'een keenya beeknuun kan waggaa dhibbaa fi shantama hin caalleen Baruma Minilik irraa ta'uu mala. Seenaa Itoophiyaa kana dura beeknurraa karaa biraan yoo ileelle immoo biyyi Itoophiyaa jedhamtu jaarraa soddomii shaniin dura jechuunis waggaa kuma sadi'ii fi dhibba shanitti kan tilmaamamu bara Ayyaantuun saba Israa'el Museen Kitaaba qulqulluu barreesse keessa maqaan kun barreeffamee jira. Inni kun ifa ta'uun waan irra jiraatu natti fakkaata. . Kutaa Kitaaba Qulqulluu keessaa kitaabota maraman qulqullichi Museen barreesse akka beektonni macaafaa jedhanitti kutaawwan gara jalqabaa shananidha. Isaanis Seera Uumamaa, Seera Ba'uu, Seera Lewwootaa, Seera Lakkoofsaa fi Seera Keessa Deebiiti. . Yeroo jalqabaaf Kitaabni qulqulluun Museen barreeffame afaan Hibruu (Hebrew) yeroo ta'u, bara inni itti barreeffames dhaloota Kiristoosiin dura waggaa kuma tokkoo fi dhibba shanii haga kuma lama ni ta'a. Kana jechuun hanga guyyaa har'aatti yoo tilmaamame ganna kuma afuritti siiqa jechuu dha. Mee tokko tokkoon gadi fuunee haa ilaallu. . Waa'ee hiikkaa jechoota Kuush fi Itoophiyaa beekaan Macaafaa Onesmoos Naasiib namni biyya Oromoo kan kitaaba qulqulluu yeroo duraaf afaan Oromootti jijjiiran akkana jechuun hiiku. "Itoophiyaa jechi jedhamu afaan Israa'el/Hebrewitti Kuush jedhama. Itoophiyaa jechuun afaan Giriikiitti biyya saba magaalaa yookiin biyya nama fuula gurraachaa jechuu dha." "Kitaaba qulqulluu keessatti iddoo danuutti Kuush jedhame. Akkuma biyyoonni Gibxii, Sooriyaa, Saabaa, Baabiloon maqaa isaaniitiin waamaman kunis Kuush jedhamee waamama. Kakuu Moofaa yookaan Kitaabni qulqulluu dhaloota kiristoosiin duraa waggaa dhibba lama Afaan Ibrootaa irraa gara afaan Giriikiitti yemmu hiikamu iddoo baay'eetti Itoophiyaa jedhamee hikame" Jedha. . Kanaafis Kitaabota qulqulluu afaan Ingilizii versionii garaa garaan katabaman ilaaluu ni dandeenya. Kitaabni Qulqulluun afaan Ingilffaan katabaman gosa baay'ee yoo qabaatanis isaan keessaa muraasa kaasnee ilaalla. Akka fakkeenyaatti Kitaaba qulqulluu afaan ingilizii keessaa kallattiin afaan Girikii irraa kan hiikame "King James Version" yoo fudhanne jechi Itoophiyaa jedhu si'a soddomii saddeet keessatti argama. "Jewish Publication Society OT" versionii jedhamu keessatti immoo al soddomii sadii barreeffameera. Versioniima afaan Ingilizii ta'ee "Basic English" jedhamu keessatti immoo jechi Itoophiyaa jedhu kun si'a soddomii torba barreeffame. "World English Bible" Version keessatti immoo si'a soddomii tokko katabame. Versionii "New English Translation" keessatti immoo si'a digdamii afur argama. Kan afaan Oromoo keessatti immoo al kudha saddeet argama. . Egaa amma jechi Itoophiyaa jedhu kun akka Onesmoos Naasiib jedhanitti hiikni isaa kitaaba kana keessatti dhugumaan Kuush ta'uu mirkaneessuuf Versionoota afaan Ingilizii kana qofaa irraatti hundoofnee mirkaneessuu ni dandeenya jechuu dha. Bakka wal bu'uu isaaniis hubachuun nu hin rakkisu. Kan Afaan Oromoo fi Afaan Amaaraa yoo ilaalle loogii qabaachuu danda'a jennee yaaduu dandeenya ta'a, jechuu kooti.

Kutaa 2ffaa

Kanuma afaan Ingilizii Ingiliffumaan yoo mirkaneeffanne, Qoollifannaa ilmaan Kuush hin qabu. Harki ONEGis keessa hin jiru. Jawaar Mahammedis hin barreessine jechuu dha. Yaa Ilma Kuush garaa guutuun na amani ati Itoophiyaa dha. . Gara mirkaneessuutti yeroon sin dabarsu, fakkeenyaaf kanuma King Jemes keessatti dursa jechi Itoophiyaa jedhu kan argamu jalqabuma irratti Seera Uumamaa boqonnaa lama lakkoofsa kudha shanirratti. Akkana jedha "And the name of the second river is Gihon: the same is it that compasseth the whole land of Ethiopia." Jedha. (Genesis 2: 13) Kan warra kaanii yoo ilaalle immoo; . Jewish publication Society OT "And the name of the second river is Gihon; the same is it that compasseth the whole land of Cush." (Genesis 2: ) . New English Translation "The name of the second river is Gihon; it runs through the entire land of Cush." (Genesis 2: ) . Basic English "And the name of the second river is Gihon: this river goes round all the land of Cush." (Genesis 2: ) . World English Bible "The name of the second river is Gihon. It is the same river that flows through the whole land of Cush. " (Genesis 2: ) . Bakka kanatti salphumatti yoo ilaalle versioniin King Jemes Itoophiyaa jedhee bakka fudhatetti versionoonni kaan Kuush jedhanii hiikaniiru. Bakka wal bu'aniiru jechuudha. Kan afaan Oromoos yoo fudhanne "Maqaan laga isa lammaffaas Giihon, innis guutummaa biyya Kuushitti naanna'ee ni yaa'a." (Seera Uumamaa 2: 13) . Asuma irratti fakkeenya biraa fudhannee yaa ilaallu. King Jemes version "Miriam and Aaron spake against Moses because of the Ethiopian woman whom he had married: for he had married an Ethiopian woman." (Numbers 12: 1) . Jewish Publication Society OT version "Miriam and Aaron spoke against Moses because of the Cushite woman whom he had married; for he had married a Cushite woman." (Numbers 12: ) . New English Transition version "Then Miriam and Aaron spoke against Moses because of the Cushite woman he had married (for he had married an Ethiopian woman)." (Numbers 12: ) . Afaan Oromoon immoo "Miiryaamii fi Aaron sababii Museen intala warra Kuush fuudheef isa irratti ka'ani," (Seera Lakkoobsaa 12: 1) . Tuqaa kana irrattis akkuma argaa jirru Kingi Jemes irratti Intala warra Itoophiyaa fuudhee jedha. Kan anaan na ajaa'ibe keessaa immoo New English Translation irratti intala warra Kuush jedhee booddee cuftuu keessatti intala warra Itoophiyaa jedha. Kun Itoophiyaa jechuun eenyu akka ta'e sirriitti ibseera jedheen yaada. Kaanimmoo Kuush qofa fayyadaman. Kanaaf Itoophiyaa jechuun Kuush jechuudha jedhanii nutti himaa jiru jechuu dha. . Mirkanoo tokko otoo dabalannee gaarii natti fakkaata. King Jemes "And there came out against them Zerah the Ethiopian with an host of a thousand thousand, and three hundred chariots; and came unto Mareshah." (2 Chronicles 14: 9) .

Kutaa 3ffaa

Jewish publication society OT "And there came out against them Zerah the Ethiopian with an army of a thousand thousand, and three hundred chariots; and he came unto Mareshah." (2 Chronicles 14: ) . New English Translation "Zerah the Cushite marched against them with an army of 1,000,000 men and 300 chariots. He arrived at Mareshah," (2 Chronicles 14: ) . Basic English "And Zerah the Ethiopian, with an army of a million, and three hundred war-carriages, came out against them to Mareshah." (2 Chronicles 14: ) . world English Bible "Zerah the Ethiopian came out against them with an army of a million troops and three hundred chariots, and he came to Mareshah. " (2 Chronicles 14: ) . Kan afaan Oromoo "Yeroo sanatti Zeraan namni biyya Itoophiyaa loltoota miliyoonii tokkoo fi konkolaattota dhibba sadiin isaanitti duuluudhaaf ba'ee hamma Maareshaatti in dhufe." (Macaafa Seenaa Baraa Isa Lammaffaa 14: 9) . Tuqaa armaan olii battala ibsinu immoo kan afaan Oromoo dabalatee versionoonni hunduu jecha Itoophiyaa jedhu fayyadaman. Garuu isaan keessaa versioniin New English Translation jecha Kuush jettu fayyadame. Egaan yaa dubbistootaa, kana eenyullee irra gahee mirkaneeffachuu kan danda'uudha. Kuush jechuun Itoophiyaa jechuu akka ta'e, kitaaba qulqulluu irratti hundaa'uun akkuma beektonni Macaafaa kana duraa kaa'anitti waan baay'een mirkaneessuu ni dandeenya. Garuu nama dhugaa fudhachuuf qophii ta'ee biratti kun gahaadha jedhee waanin amaneef Itoophiyaan afaan Hebrew yookaan afaan Israa'eliin Kuush jechuu ta'uu isaa Kitaaba qulqulluu irratti hirkadhee ibsuu ammaaf asuma irratti dhaabuun barbaada. . Yaa kabajamtoota dubbistootaa, asirratti cimsitanii naa hubachuu kan qabdan, amantii keessa galee akkanatti ibsuu kanin barbaadeef shiraa fi soba diinaa ifa baasuuf qofa osoo hin taane, diinni sobee kanuma hin taane ta'e jedhee afaan faajjii uumuun eenyummaa keenya kan isaa taassisee ittiin boonee nurratti goobee jiraata. Nutimmoo akkuma isaan jedhaniin dhugaa jennee fudhachuun hunda keessa gallee qorachuu dhiifnee eenyummaa keenyaan boquu buufnee jiraanna. Ciniinnannee, wal dhaggeeffannee eenyummaa keenya isa dhugaa ganamaa sana deeffannee boonnee akka jiraannuufidha. Kana yeroon jedhu waanyoo fi jibbinsa sabaaf akka hin taanee naa beekaa. Sanyii fi dogoggorri mootii adda bahaa dha. Ani kaayyoon koo yaada cichaadhaan Itoophiyaa ta'aa jechuu koo akka hin taanes beekuu qabdu. Jechuun afaan tokko, aadaa tokko isa jedhan sana miti. Lammiin Oromoo taanee, lammummaan Itoophiyaa ta'uu ni dandeenya. Isa kanafis hajaa guddoo itti hin qabu. Garuu mee Minilikiin ilaalaa. Akkuma beekamu namni kun sanyii sem keessaa Amaara. Waa'ee eenyummaa isaa irratti waan sadii dubbata. "Nuti Habashaa dha. Sanyii Arabaa keessaa qabna. Habashaa jechuun kan wal make jechuu dha" jedha. Karaa biraa immoo "Ani sanyii mootii Israa'el, sanyii Solomooni" ofiin jedha. Afaanuma sana dubbateen deebisee "Ani sanyii Itoophiyootaati. Sanyii aslii taate, kan maqaan ishee kitaaba qulqulluu irratti katabame" jechuun of dhaadhessa. Namicha kana yoo hubanne kasaaraa eenyummaa guddaa, eenyummaa ofii tuffatanii eenyummaa namaan of waamuuf dhama'uu keessa yoo jiraates, eenyummaama ormaa fudhatee itti gammada. Kan isin dhibu keessaa isa habashaa ofiin jedhetti yoo siqe malee kuuwwan isawuu hin beekan. .

Kutaa 4ffaa

Waa'eema kasaaraa eenyummaa mootota keenya kanaa keessaa osoo hin bahiin Itoophiyaan isheen asliin kushoota ganamaa wal morkii mootota garaagaraan erga diigamtee booda, boca amma qabduun irra deebiin ijaaramuuf harka Minilik mooticha Itoophiyaa irratti kufte. Yeroo kana Minilik maqaa biyya deebisee moggaasuu barbaadee Itoophiyaa argate. Itoophiyaan inni argates Kitaaba qulqulluu iratti maqaa bareedaa fi eebbifamaa ta'uu ishee malee, hiikkaa akkamiin akka moggaafamtee fi maal jechuu akka ta'e hin hubanne ture. Lafumaa ka'ee aboo biyyi kun Itoophiyaa jedhamti jedhee itti dhoobe. Kanumaaf natti fakkaata keenya duraan biyyi Itoophiyaa jedhamtu akka waan hin turree fi Waanumu Minilik uume jennee fudhachuun ofirraa qoollifanna. Baay'een keenya ammoo dhimma itti hin qabnu. . Ammas seenaama walitti maxxaneen Mootii Itoophiyaa biraan kan Minilik booda dhufe "Haayile Sillaaseen" nama eenyummaa isaa irraa jibbee guddaa qabuu fi eenyummaa ambaa of itti maxxansee deemu ture. "Ani mootii mootota Itoophiyaa hidda dhalata Yihuudaati ofiin" jedha. Gabaabumatti mootiin kun abbaa isaa nama Oromoo Welde Mikaa'el Guddisaa irraa godina Harargee bahaatti kan dhalate ta'ee osoo jiruu ani hidda dhalata Yihuudii ti. Leencicha Yihuudaatis ofiin jedha. Ilaa as irratti waan tokko, namichi bara tokko Ameerikaa Waayit Haawusitti affeeramee akka carraa ta'ee gaasixeessitoonni afgaaffii godhaniif "Ati gurraacha yeroo duraaf Waayit Haawusii seentedha. Kanaaf ammoo maaltu sitti dhagahama?" Jedhanii gaafatan. Innis akkas jechuun deebiseef "Ani gurraacha miti. Ani sanyii Yihuudaati." Jechuun deebiseef. Gaazixeessitoonnis Yihuudaa gurraacha arganne jedhanii itti qoosan. . Hubadhaa, namni kun eenyummaa isaa guutummaa guutuutti gane jechuu dha. Tokkoffaarratti gurrachuummaa isaa, Kuush yookaan Afrikummaa sirrii godhee akka ta'utti gane. Lammaffaa irratti Itoophiyummaa isaa waakkate. Kan sadaffaa Oromummaa isaa haaleera. . Kanaaf namichi kun eenyummaa Yihuudummaa irratti rarra'uun isaa dhugumaan, sanyii isaa jijjiiruu danda'eeraa jennee yoo ilaalle, eeyyee namichi kun eenyummaa nama biraa fudhateera jedhamuun ni danda'ama. Innis dhugumaan Yihudaadha. Garuu Yihuudaa sanyii Israa'el kudha lamaan keessaa tokko osoo hin taane, eenyummaa 'Yihuudaa nama biyya Keeriyoot, Asqoorxiyoos Yihuudaa yookiis Yihuudaa isa Yesuusiin gurgurate' ta'eera. Karaa biraan eenyullee gantummaa namni raawwate hojiin obboleessa Asqortuu Yihuudaa ta'eera jechuu dha. . Waa'ee warra isin Itoophiyaa miti nuun jedhanii, akka isaan Itoophiyaa hin taane ragaa tokko isinii haa dabalu. Kitaaba Luba Balay Mokonnin barreessan kan mata dureen isaa kiristaanummaa fi Oromoo jedhu fuula digdamii tokkoffaa irratti, warri amma nuti Itoophiyaadha jedhanii, Oromoo fi uummata kuush kaan ammoo isin Itoophiyaa miti jedhan kun waggaa dhibba lamaan dura, barreeffamni fi barruuleen isaan qaban "warri Itoophiyaa nu lolan" jedha malee bakka tokkottuu nuti Itoophiyaa dha hin jedhu. Kan jedhu barreesseera. Namni kun kitaabota amantii fi kitaabilee biraa isaan gola keessaa qaban itti dhiyeenyaan waan beekaniif ragaa waliin wal qabsiisuun eeraniiru. .

Kutaa 5ffaa

Itti dabaluun burjaajessitoonni seenaa magaalli Kuush Kaayiroodha malee Itoophiyaan kan Kuush miti nuun jedhu. Tole haa ta'u Fara'oon hidda dhalata Kuush miti kan jedhu falmii hin qabu. Piraamidii kan ijaaranis sanyii Kuushotaa miti hin jedhu. Garuu iddoo kanatti burjaajessitoota jalaa waanti wal dhaheeru tokko jira. Innis akka qorattoonni jedhanitti biyyi Kuushii fi biyyi Gibxii tokko miti. Biyyi Kuush yookaan biyyi Itoophiyaa biyya mataa isaa danda'e kan Gibxii gama kibbaatti argamu ture jedhu. Gibxii gad gara kibbaatti jechuun Itoophiyaa ammaa dabalatee Suudaan kaabaa jechuu dha. Seenaan qabatamaan qorattootaan mirkanaa'e, Meero'ee fi Naappaataan magaalonni gurguddoo uummata Kuushis bakkuma amma jedhame kana. Kanas seenaa Kitaaba qulqulluun haa mirkaneessinu. . "Kuushii fi Gibxi jabina daarii hin qabne ni ta'aniif; Fuxii fi Liibiyaanis gargaartota ishee turan." (Macaafa Naahom Raajichaa 3: 9) . Ilaa bakka kanatti Kuushii fi Gibxi jedhe. Kuushii fi Gibxi qaama garagaraati jechuu dha. Asirratti Kitaaba qulqulluu afaan Ingiliffaa King Jemes Version haa ilaallu. . "Ethiopia and Egypt were her strength, and it was infinite; Put and Lubim were thy helpers." (Nahum 3: 9) jedha. Bakkuma Kuush jedhu Itoophiyaa fayyadame. . Tarii Onesmoos loogii hojjete yoo jedhama ta'es. Version Ingiliffaa biraa ilaaluun ni danda'ama. World English Bible "Cush and Egypt were her boundless strength. Put and Libya were her helpers." (Nahum 3: ) inni kun immoo Kuush fayyadame. Kanaaf akka burjaajessitoonni ofii burjaaja'an jedhanitti osoo hin taane Kuushii fi Gibxiin biyya adda addaati. . Kana kanumaan darbee Kuush eenyu isa jedhu irratti immoo waanta ifaa ta'e tokko irra deebiin cimsee barreessuun barbaada. Amma Kuush jechuun Itoophiyaa ta'uu mirkaneessinee bira tarree jirra. Itoophiyaa jechuun ammoo nama gurraacha jenneerra. Kanaaf gurraachi hunduu Kuush ture jechuu dha. Herrega kanaanis ta'ee qorannoo kamiinuu gurraachi kamiyyuu ani Kuush miti yoo ofiin jedhe irraan kan hafe jechuu kooti. Fakkeenyaaf uummattootuma biyya keenya keessaa jiraatan otuu fudhannee Kuushtik, Naayilootik, Omootik fi Semeetik dha. Omootikiin yoo fudhanne maqaa laga Oomoon waamamu. Lagni Oomoo laga malees dhiiga miti. Dhugumaan uummanni gurraachi kun dhiigni isaa Kuush. Haaluma wal fakkaatuun uummanni gurraacha Naayilootik jedhamee maqaa laga Naayiliin waamamu. Naayil ammoo bishaani malee dhiiga miti. Asirratti waanti beekamu qabu tokko gartuun afaani isaan dubbatan Niiloo-Saaraa jalatti ramadamuu danda'a. Garuu dhiigni isaanii Kuush guddicha dha. Kanneen Kuushiin of waamaa jiran immoo Silattuu Kuushidha. . Gara dhimma rakkoo itoophiyummaatti wayitan deebi'u, rakkoon Itoopbiyummaa kaanserii ta'ee okkolaa deemsisu ilaalchaa fi beekumsa burjaaja'aa mootoliin Itoophiyaa darban qabanii dha. Akkuman barruu kana gara jalqabaa irratti dhimma eenyummaa mootota Itoophiyaa lamaa kaasetti kasaaraa eenyummaa guddaa qabu. Waanti nama ajaa'ibu immoo hanga Itoophiyummaa isaanii illee waakkatanitti gahaniiru. Biyya kanaaf maal akka hawwan namaaf hin galu. Sirna boodatti nama hanbisuu fi diimokiraasii quucarsu jaallatu. Sabaa fi sablammii biyyittiitiifis kabaja tokkolleen hin agarsiisan. Nama waan gaarii hojjete yookaa nama Diimokiraasii fiduuf tattaafate ni dhabamsiisu. Akka fakkeenyaatti seenaa Lij Iyyaasuu ilaaluun murteessaa dha. Kaayyoon Lij Iyyaasuu guddaanii fi eebbifamaan seexanoota sobanii Kiristoosiin amaneerra jedhanii Suufii uffatanii deemaniin gatate galma ol ka'aa fi fagoo akka qabu ni beekama ture. Seenaa Iyyaasuu kana dubbisaa. Maddi toora Interneetii dha.