Kaarboonii
Cilayyaa ykn Kaarboonii Afaanonni Ingiliffaan (carbon) wahiyyoo lakkofsi buxusaawaa(Z) 6 ta'eedha.Iddoo bu'ee waltawaan saa "C"
Kaarbooniin amaalaa fi qabiyyee cilee waliin waan walfakkattuuf afaanoota baay'een yemmuu hikkamu karboonii ykn cilee jedhama. Qaama uumamaati. Balcii ykn Kiristaala Mogaa ykn daayimadii keessatti figiraafiitii keessatti argama. Akkasumas Wantoota karboonawoo ykn orgaanikii, kessatti kutaalee bineensotaa fi biqiltoota keessatti argama
cilayyaa Daayi’oksaayidii ykn cilayyaa dachooksaayidii: Gaasii summii guddaa qabuu fi hafuura baafannaa industirii fi konkolaattota, akkasumas wantoota biroo hedduu keessatti argamu.
Kompaawundoota kaarboonii ykn Cilayyaa
[gulaali | lakkaddaa gulaali]- Cilayyaa dachooksaayidii ykn kaarboon daayi’oksaayidii ykn Cilaayyaa dachadhituu (CO 2 ) .
- kaarboon leexaa oksaayidii ykn kaarboon monoksaayidii CO) .
- Alkene jedhamuun beekama
- Meetiin (CH 4 ), Iteeniin (C 2 H 6 ), Pirooppaan (C 3 H 8 ), Buuteen (C 4 H 10 ), Peenteen (C 5 H 12 ), ...
- Alkaayinii
- Eeteen (C 2 H 4 ), piroopiinii (C 3 H 6 ), biyuuteenii (C 4 H 8 ), penteen (C 5 H 10 ), ...
- Alkaayiin
- Eeteen (C 2 H 2 ), pirooppaan (C 3 H 4 ), biyuuteenii (C 4 H 6 ), penteen (C 5 H 8 ), ...