Injineriingii

Injineriingii (Maandisummaa)
	Motora hurkaa kan James Watt, kalaqa Warraaqsa Industirii keessatti jijjiirama guddaa fide.
Odeeffannoo Waliigalaa
Damee Saayinsii	Saayinsii Hojirra Oolu (Applied Science)
Yaad-rimeewwan Gurguddoo
Yaad-rimee Ijoo	Saxaxuu, Kalaqa, Ijaarsa, Rakkoo furuu, Fooyyessuu, Sirna
Seenaa fi Ogeessota
Hojirra Oolmaa fi Walqabatii
Faayidaa Hojirraa	Ijaarsa bu'uuraalee misoomaa, Oomisha maashinootaa, Sirna elektirooniksii, Tekinooloojii haaraa uumuu
Dameewwan Walqabatan	Saayinsii, Herrega, Diinagdee, Saxaxa Industirii, Aartii

Injineriingiin (jecha Laatinii ingenium, hiikaansaa "qarummaa" fi ingeniare, hiikansaa "kalaquu, tolchuu") ykn maandisummaa (jecha Afaan Arabaarraa ergifame) ykn qibatuummaa damee beekumsaa bal'aa fi hojirra ooluu kan fayyadama beekumsa saayinsii, herrega, diinagdee, fi ogummaa hojii fayyadamuun gamoo, maashinoota, meeshaalee, sirnoota, fi caasaawwan adda addaa kalaquu, saxaxuu, ijaaruu, suphuu fi fooyyessuu irratti xiyyeeffatuudha. Dameen kun bu'uuraan dandeettii beekumsa saayinsii gara hojii qabatamaa fi furmaata rakkoo ilma namaatiif oolutti jijjiiruudha. Namni ogummaa kana qabu injinera ykn maandisa ykn qibatuu jedhama.

Seenaa Injineriingii

Injineriingiin akka yaad-rimeetti seenaa ilma namaa wajjin wal-qabatee kan jalqabedha. Hojiiwwan injineriingii durii, kan akka ijaarsa bishaanii, bishaan jallisii qonnaa, fi ijaarsa dawoo, qaroomina durii keessatti bakka guddaa qabu.

Bara Durii

Seenaan isaa qaroomina durii kan akka Ijiiptii, Mesopotaamiyaa, Suumeer, Chaayinaa, fi Roomii wajjin hidhata cimaa qaba. Hojiiwwan gurguddoon yeroo sanaa dandeettii injineriingii olaanaa agarsiisu:

Piraamidoota Ijiiptii: Ijaarsa dhagaa gurguddoo kan dandeettii herregaa fi tooftaa ijaarsaa gaafatu.
Ziggurat Mesopotaamiyaa: Ijaarsawwan sadarkaa qaban kan amantaaf oolan.
Aqidatisii Roomaa (Roman Aqueducts): Sirna bishaan fageenya dheeraa irraa gara magaalaatti geejjibuuf ijaarame.
Dallaa Guddaa Chaayinaa (Great Wall of China): Ijaarsa ittisaa kan kiilomeetira kumaatamaan lakkaa'amu.

Yeroo kanatti meeshaaleen salphaan kan akka fonqolcha (lever), golollee (wheel), fi iskiruu (screw) bu'uura injineriingii ammayyaatiif kaa'an.

Jaarraa Giddugaleessaa fi Haaromsa

Bara Giddugaleessaa keessatti, keessattuu Addunyaa Islaamaa keessatti, injineroonni akka Al-Jazari maashinoota bishaaniin hojjetan, roobootota salphaa, fi kiiloo adda addaa kalaquun beekamu. Bara Haaromsaa Awurooppaatti, namoonni akka Leonardo da Vinci saxaxa maashinoota barrisan fi meeshaalee waraanaa irratti hojjechaa turan, garuu irra caalaan isaanii waraqaa irraa hin dabarre.

Warraaqsa Industirii fi Booda

Garrummaan guddaan injineriingii Warraaqsa Industirii jaarraa 18ffaa fi 19ffaatiin dhufe. Kalaqni motora hurkaa (steam engine) James Wattiin fooyya'e, oomisha warshaalee, geejjiba (baabura), fi humna maashinootaaf bu'uura ta'e. Yeroo kanatti dameewwan injineriingii gurguddoon adda bahuu jalqaban:

Injineriingii Mekaanikaalaa: Motora hurkaa fi maashinoota warshaa irratti hundaa'e.
Injineriingii Siviilii: Ijaarsa baaburaa, daandii, fi riqicha irratti xiyyeeffate.
Injineriingii Elektirikaalaa: Jaarraa 19ffaa keessa kalaqa telegiraafii, bilbilaa, fi maddoota humna elektirikii booda dhufe.

Jaarraa 20ffaa keessa, Injineriingii Keemikaalaa, Injineriingii Avieeshinii, fi Injineriingii Kompiitaraa dabalataman.

Dameewwan Gurguddoo Injineriingii

Injineriingiin damee bal'aa yoo ta'u, dameewwan gurguddoo hedduutti qoodama.

Dameewwan Bu'uuraa

Injineriingii Siviilii (Civil Engineering): Damee injineriingii isa kanaan duraati. Ijaarsa bu'uuraalee misoomaa kan akka daandii, riqicha, gamoo, hidha bishaanii (dams), fi sirna bishaan dhugaatii fi bishaan xurii irratti xiyyeeffata.
Injineriingii Mekaanikaalaa (Mechanical Engineering): Saxaxa, oomisha, fi suphaa maashinootaa fi sirna anniisaa(energy systems) hunda of keessatti qabata. Kunis konkolaataa, xiyyaara, roobootiksii, fi meeshaalee mana keessaa dabalata.
Injineriingii Elektirikaalaa (Electrical Engineering): Sirna elektirikii, elektirooniksii, fi elektiroomaagneetizimii qorata. Hojiiwwan isaa humna elektirikii maddisiisuu fi raabsuu, sirna telekoomunikeeshinii, kompiitara, fi meeshaalee elektirooniksii hunda hammatta.
Injineriingii Keemikaalaa (Chemical Engineering): Qabiyyee fi amaloota keemikaalaa fayyadamuun, adeemsa oomisha wantoota adda addaa kan akka qoricha, plastikii, boba'aa, fi nyaata too'ata.

Dameewwan Biroo Beekamoo

Injineriingii Kompiitaraa (Computer Engineering): Saxaxa haarduwerii (hardware) fi sooftiwerii (software) kompiitaraa walitti qindeessa.
Injineriingii Saayinsii Kompiitaraa (Software Engineering): Addatti saxaxa, ijaarsa, fi suphaa sooftiwerii irratti xiyyeeffata.
Injineriingii Eeroospeesii (Aerospace Engineering): Saxaxa fi ijaarsa xiyyaarota (aeronautical) fi dooniiwwan samii (astronautical) irratti hojjeta.
Injineriingii Baayomedikaalaa (Biomedical Engineering): Yaad-rimee injineriingii fayyadamuun rakkoolee yaala fayyaa furuuf yaala (fkn. meeshaalee yaalaa, qaama artifishiyaalii).
Injineriingii Naannoo (Environmental Engineering): Rakkoolee naannoo kan akka faalama qilleensaa fi bishaanii furuuf, akkasumas qabeenya uumamaa eeguuf hojjeta.
Injineriingii Industirii (Industrial Engineering): Sirna oomishaa fi tajaajilaa fooyyessuun baasii xiqqeessuu fi bu'aa guddisuu irratti xiyyeeffata.

Adeemsa Saxaxuu Injineriingii

Injineroonni rakkoo furuuf adeemsa qindaa'aa fi tooftawaa hordofu. Adeemsi kun Adeemsa Saxaxuu Injineriingii (Engineering Design Process) jedhama. Tarkaanfiileen isaa gurguddoon:

Rakkoo Hubachuu fi Ibsuu: Rakkoon maali? Maaltu barbaadama? Daangaan hojii maali?
Qorannoo Gaggeessuu: Odeeffannoo barbaachisaa walitti qabuu. Furmaatota kanaan dura turan qorachuu.
Furmaatawwan Adda Addaa Yaaduu (Brainstorming): Kallattiiwwan furmaataa hedduu burqisiisuu.
Xiinxaluu fi Saxaxa Filachuu: Furmaatawwan yaadamman keessaa isa kamtu baasii, yeroo, fi nageenyummaan filatamaa akka ta'e xiinxaluu.
Fakkeenya Duraa Ijaaruu (Prototyping): Saxaxa filatame sana qabatamaan ijaaruun ilaaluu.
Yaaluu fi Fooyyessuu: Fakkeenyi duraa sun akkaataa barbaadameen hojjechaa jiraa? Hanqinni yoo jiraate fooyyessuu.
Hojirra Oolchuu fi Dhiyeessuu: Furmaata xumurame sana ijaaruu, oomishuu ykn hawaasaaf dhiyeessuu.

Injineriingii fi Hawaasa

Injineriingiin hawaasa ammayyaa keessatti gahee olaanaa qaba. Guddina jireenyaa fi dinagdee fiduu keessatti bu'uura. Haa ta'u malee, itti gaafatamummaa guddaas qaba.

Naamusaa fi Nageenyummaa: Hojiin injineraa nageenyummaa hawaasaa irratti dhiibbaa kallattii qaba. Riqichi tokko yoo jigu, lubbuu namaa galaafata. Kanaaf, injineroonni seera naamusaa (code of ethics) cimaa hordofuu fi nageenyummaa dursa kennuun irraa eegama.
Dhiibbaa Naannoo: Hojiiwwan injineriingii gurguddoon naannoo irratti dhiibbaa gaarii ykn gadhee fiduu danda'u. Injineriingiin ammayyaa dhiibbaa gadhee xiqqeessuu fi tekinooloojii itti fufiinsa qabu (sustainable) fayyadamuu irratti xiyyeeffata.

Hariiroo Dameewwan Biroo Wajjin

Saayinsii: Saayinsiin uumama hubachuuf 'maaliif' jedhee gaafata. Injineriingiin beekumsa saayinsii sana fayyadamee 'akkamitti' rakkoo furra jedhee hojjeta. Saayinsiin ni argata, injineriingiin ni kalaqa.
Herrega: Herregni afaan injineriingii ti. Saxaxa, xiinxala, fi moodelii uumuuf herregni meeshaa bu'uuraati.
Aartii fi Saxaxa: Meeshaaleen fi ijaarsawwan injineriingii dalagaa isaanii qofa osoo hin taane, miidhagina isaaniitiinis madaalamu. Fakkeenyaaf, saxaxni konkolaataa fi ijaarsi gamoo bareedina ni barbaada.