Shifargaa

 

Maaykirooskooppii Ykn Shifargaaa ykn Mijaara ykn Fullee guddiftuu (danuu: maaykirooskooppoota ykn Fulleewwan Guddisoo ykn Mijaarota) (Afaan Ingiliffaatiin: microscope) meeshaa wantoota xixiqqoo ijaan arguu hin dandeenye guddisan ykn walnyaatinsa isaanii adda baasuu fi qorachuuf jecha bal’ina gaarii wantootaa agarsiisuudha.Maayikirooskoopii.” Jechi “Maayikirooskopawaa” ykn “Shifargaawaa/shifaawaa” jedhu waan gargaarsa Shifargaa qofaan ilaalamuu danda’u ibsuuf kan itti fayyadamnu yoo ta’u, Shifargaa meeshaalee baayoloojii keessatti baay’inaan itti fayyadaman keessaa tokko yoo ta’u, ogeeyyiin baayoloojii lubbu qabeeyyii, seelii, . akkasumas kutaalee isaanii xixiqqoo ijaan mul’achuu hin dandeenye.

Seenaa

Shifargaa jaarraa 18ffaa Musée des Arts et Métiers, Paris irraa

Orgaanizimoonni hammaan garaagarummaa qabu. Orgaanizimoonni hammaan baay’ee xixiqqoo ta’anii ija qullaan hin mul’anne jiru. Isaanis maayikroo-orgaanizimoota jedhamu. Maayikirooorgaanizimoota kanneen Shifargaa fayyadamuun ilaaluun ni danda’ama. Bara 1665 (ALA) namni lammii biyya Ingiliizii ta’e Rooberti Huuk Shifargaa tolcheen solloqqee mukaa yommuu daawwatu kutaalee xixiqqoo hedduu arge. Kutaalee xixiqqoo hedduu kanas seelii jechuun moggaase. Jechi seelii jedhu kun yeroo kana booda hojiirra ooluu eegale. Bara 1673 (ALA) immoo namni lammii biyya Hoolaandii ta’e Antoonii Vaan Liweenhuuk Shifargaa Rooberti Huuk caalaa baay’ee fooyya’aa ta’e tolche. Innis maayikroo-orgaanizimoota seel-qeenxee adda addaa kan akka baakteeriyaa, paaraamisiyamii akkasumas sanyii kormaa (ispeermii) yeroo jalqabaaf Shifargaa isaa fayyadamuun kan daawwate yoo ta’u, fakkii isaanii kaasuun waa’ee isaanii ibsuu danda’eera

Shifargaa kompaawundii ijlamee Kaarl Zeeys, 1914

Gosoota

Shifargaa salphaa

Shifargaa salphaan doo'innee(leensii) tokko qofa kan qabudha. doo'inneen harkaa (Fakkii 4.1) fakkeenya gaarii Shifargaa salphaati. Innis wantoota si’a 10 hanga 20 (10X - 20X) guddisee mul’isuu danda’a.

Shifargaa mirroo

Shifargaan kompaawundii sirna doo'inneewwana lama qaba. Isaaniis doo'innee ilaaltuufi doo'inneewwan wanteessaati. Shifargaan kompaawundii doo'innee ilaaltuu tokko (monocular) yookiin doo'inneewwan ilaaltuu lama (binocular) qabaachuu danda’a. doo'inneen ilaaltuu dandeettii guddisee mul’isuu adda addaa qaba. doo'inneen ilaaltuu hedduun isaanii dandeettii eddattoo si’a kudhan (10X ) guddisee mul’isuu qabu. doo'inneewwan wanteessaa immoo dandeettii guddisee mul’isuu adda addaa qabu. Isaanis abbaa aangoo gad-aanaa si’a afur (4X ), abbaa aangoo gidduu galeessaa si’a kudhan (10X), abbaa aangoo ol’aanaa is’a afurtama (40X )fi kan cuuphaa zayitaa immoo si’a dhibba (100X) kan guddisanii mul’isuu danda’u. Hammi guddisee mul’isuu maayikirooskoppii kompaawundii kan shallagamu humna guddisee mul’isuu doo'innee ilaaltuufi kan doo'innee waanteessaa waliin baay’isuu ta’a. Humna guddisee mul’isuu waliigalaa = humna guddisee mul’isuu doo'innee ilaaltuu X humna guddisee mul’isuu doo'innee wanteessaa.

Qaamoolee gurguddoo shifargaa mirroo

Qaamaa	dalagaa isaa
Doo'innee ilaaltuu	doo'innee fiixee ujumoo irratti argamuufi fakkaattii guddisuuf gargaarudha
Ujummoo	Qaama shifargaa karaa gubbaa doo'innee ilaaltuufi karaa gadii doo'inneewwan wanteessaa baatuu dha
Naannessituu wanteessaa	Qaama wantessaa naannessuu danda’uufi doo'inneewwan wanteessaa abbaa aangoo gadaanaa, giddugaleessaa, olaanaafi cuuphaa zayitaa ofirraa qabudha.
Doo'inneewwan wanteessaa	doo'inneewwan humna guddisee mul’isuu adda addaa kan qabaniifi fakkaattii eddattoo sadarkaa adda addaatti guddisaniidha.
Qabannoo	Qaama shifargaa shifargaa baachuuf gargaarudha.
Waltajjii	Bakka islaayidii(diyaasa) eddattoo qabate irra kaa’amee ilaalamudha
Qabduu islaayidii(diyaasa)	islaayidii(diyaasa) waltajjii irratti maxxansee qabuuf kan gargaarudha
Murteessoo ifaa	Hamma ifaa waltajjii keessa darbuu qabu kan to’atuudha
Fuullessaa ifaa	Ifa gara eddattootti qajeelchuuf oola
Qindeessituu fakkaattii sirrii	Fakkaatti sirrii akka mul’atu gochuuf gargaara
Qindeessituu fakkaattii golollisaa	fakkaatti hin qulqulloofne akka mul’atu gochuuf gargaara
Ejjannoo	madaala shifargaa eeguuf fayyada